Chemioterapia – na czym polega?

W świadomości większości z nas chemioterapia stanowi po prostu sposób na walkę z rakiem. Jednak w rzeczywistości temat ten jest znacznie szerszy i bardziej złożony. Niezależnie od tego czy wykryto u Ciebie raka, czy masz w swoim otoczeniu bliską Tobie osobę, u której go zdiagnozowano, przed rozpoczęciem chemioterapii, należy dowiedzieć się o niej jak najwięcej. Wiedza na temat specyfiki leczenia jest jednym z elementów niezbędnych do poradzenia sobie z trudnościami, które mogą wystąpić w jego trakcie. Zatem na czym tak naprawdę polega chemioterapia?

Jak działają leki stosowane podczas chemioterapii?

W celu prawidłowego zrozumienia działania leków stosowanych podczas chemioterapii warto poznać cykl życia komórki ludzkiej. Na pełny cykl komórkowy składają się następujące fazy:

• G1 – faza przygotowania komórki do syntezy DNA i podziału;
• S – faza syntezy DNA, w której dochodzi do podwojenia liczby chromosomów;
• G2 – druga faza wzrostu i przygotowanie do replikacji komórki;
• M – mitoza, czyli faza, w której następuje podział na dwie komórki.

Komórki powstałe w wyniku mitozy mogą dalej się dzielić, a gdy zaczną się już starzeć wchodzą w fazę G0, czyli w fazę spoczynkową, której alternatywą jest apoptaza - samozniszczenie komórki.

Proces rozwoju zmian nowotworowych jest inicjowany w wyniku uszkodzenia genu znajdującego się w DNA zdrowej komórki. Przyczyną takiej sytuacji może być wiele czynników, np. wrodzone mutacje, czynniki chemiczne czy zakażenie wirusami. W wyniku uszkodzenia powstaje pojedyncza mutacja, która wpływa na dalszy rozwój komórki. Jeżeli nie zostanie ono naprawione lub jeżeli komórka nie obumrze, to zmiany genetyczne będą w dalszym ciągu postępować, aż w końcu komórka zmutowana stanie się komórką nowotworową.

Cechą charakterystyczna tych komórek jest zdolność bardzo szybkiego i niekontrolowanego namnażania. W wyniku intensywnego dzielenia się i replikacji z komórek nowotworowych powstaje guz nowotworowy, którego dalszy rozrost może zaburzać funkcjonowanie narządów oraz powodować przerzuty do innych części organizmu. Cały proces może przebiegać bezobjawowo nawet przez kilka lat.

Leki cytostatyczne podawane podczas chemioterapii są profilowane w taki sposób, by działały toksycznie na szybko dzielące się komórki nowotworowe. Ich zadaniem jest zahamowanie mitozy (podziału) komórek nowotworowych, co zwykle realizują poprzez uszkodzenie DNA i struktur odpowiedzialnych za proces dzielenia się komórki. Szybko dzielące się komórki występują naturalnie także w zdrowym ludzkim organizmie (są to m.in. komórki skóry i włosów), dlatego u wielu pacjentów poddawanych chemioterapii pojawiają się skutki uboczne.

Informacje na temat tego, jak przygotować się do chemioterapii znajdziesz w artykule: Co musisz wiedzieć przed rozpoczęciem chemioterapii?

Kiedy stosuje się chemioterapię?

Istnieje bardzo dużo różnych strategii podawania leków cytostatycznych – mogą być wprowadzane przed lub po operacji usunięcia guza oraz jako jedyny, lub jeden z kilku sposobów walki z nowotworem. Wariantów jest wiele, a wybór odpowiedniego zależy od charakteru zmian nowotworowych – fazy rozwoju, rozmiaru i lokalizacji. Jedną metod jest stosowanie chemioterapii równolegle z innymi metodami np. radioterapią czy hormonoterapią. Innym sposobem jest chemioterapia skojarzona (złożona), która polega na jednoczesnym stosowaniu różnych leków cytostatycznych. Chemioterapia jest także często wprowadzana do leczenia pacjenta przed podjęciem się innych sposobów walki z rakiem. Mówimy wtedy o metodzie neoadiuwantowej. Zwykle jest ona stosowana w przypadku dużych guzów, których usunięcie drogą chirurgiczną jest niemożliwe. W takich sytuacjach chemioterapia przedoperacyjna pomaga w zmniejszeniu jego rozmiarów i tym samym daje szanse na wykonanie operacji. Jeżeli chodzi o chemioterapię adiuwatywną, to jest ona stosowana jako metoda uzupełniająca, np. po operacji w przypadkach, gdy istnieje duże ryzyko nawrotu choroby lub/i pojawienia się przerzutów. Chemioterapię stosuje się również w celu podtrzymania stanu remisji, czyli ustąpienia objawów nowotworu.

W jaki sposób przebiega chemioterapia?

Chemioterapia jest leczeniem systemowym, czyli takim, podczas którego leczeniu poddawany jest cały organizm. Jej przebieg zależy głównie od obranej przez lekarza strategii walki z rakiem. Na wybór wpływa wiele czynników, dlatego bardzo ważne jest poznanie specyfiki guza, od której zależy reakcja na chemioterapię. Samo leczenie lekami cytostatycznymi odbywa się w tzw. cyklach. Mianem tym określa się sekwencję leków podawanych na przestrzeni 2-4 tygodni. Zwykle leczenie podawane jest w kilku cyklach, a w przypadkach tego wymagających, może ono obejmować nawet kilkanaście cykli. Zależnie od reakcji organizmu na leczenie ustalony schemat działania może zostać poddany modyfikacji. Ma to miejsce w momencie, w którym chemioterapia okazuje się nie przynosić pożądanego rezulatu – np. gdy nowotwór nadal się rozwija. W takiej sytuacji leki zmieniane są na inne.

Jak podaje się leki podczas chemioterapii?

Metod podawania chemioterapii jest kilka, a dobór odpowiedniej uzależniony jest od charakteru nowotworu, który będzie jej poddawany:

• Chemioterapia dożylna. Jest to najczęściej stosowana metoda podawania leków. Zwykle odbywa się w warunkach szpitalnych poprzez kroplówkę. Metodą alternatywą, która pozwala na uniknięcie wielokrotnych wbić igłą, są tzw. porty dożylne.
• Chemioterapia doustna. W tej metodzie leki podawane są pod postacią tabletek, które pacjent przyjmuje zgodnie z zaleceniami lekarza. Liczba leków, które można podawać w taki sposób, jest ograniczona.
• Chemioterapia dokanałowa. Metoda ta polega na podaniu leków poprzez cewnik lub igłę punkcyjną bezpośrednio do płynu mózgowo-rdzeniowego i dzięki jej zastosowaniu otrzymuje się ich większe stężenie.
• Chemioterapia dootrzewnowa. Jest to metoda, w której leki cytostatyczne podawane są do jamy otrzewnej, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie ich większego stężenia, a tym samym silniejszego oddziaływania na nowotwór zlokalizowany w tym rejonie.

Jakie są skutki uboczne chemioterapii?

Leki stosowane w ramach chemioterapii ukierunkowane są na eliminację szybko dzielących się komórek nowotworowych. Jednak komórki tego typu występują również w całkowicie zdrowym organizmie – są to komórki, które składają się na tkanki budujące skórę, włosy i jelita. W związku z tym również część z nich ulega zniszczeniu, co wiąże się z pojawieniem się u pacjenta skutków ubocznych takich, jak wypadanie włosów czy mdłości. Wielu pacjentów odczuwa również zmęczenie, a większość z nich jest narażona na infekcje i rozwój anemii. Istnieje jednak wiele sposobów, które pomagają zredukować ich dokuczliwość. Bardzo ważną rolę w tej kwestii odgrywa odpowiednia suplementacja oraz pozostawanie w stałym kontakcie z lekarzem.