Guz tarczycy — objawy, diagnoza, leczenie

W 2020 roku rak tarczycy został zdiagnozowany u 586 202 osób na całym świecie. Według statystyk Global Cancer Observatory (część Światowej Organizacji Zdrowia), w 2030 roku wartość ta ma wzrosnąć do 680 tysięcy przypadków. Najczęściej występuje u osób dojrzałych, ale może pojawić się również u osób poniżej 30 roku życia.

Czym jest tarczyca?

Tarczyca (gruczoł tarczowy), to gruczoł dokrewny, który odpowiada za regulację metabolizmu, gospodarki wapniowo-fosforowej organizmu oraz wytwarzanie ciepła. Podstawową funkcją tarczycy jest produkcja hormonów tarczycy, które powstają z jodu i tyrozyny.

Zakres wpływu hormonów tarczycy na organizm człowieka jest bardzo szeroki i obejmuje m.in.:

• Metabolizm;
• Układ sercowo-naczyniowy;
• Rozwojowy (u dzieci);
• Utrzymanie funkcji seksualnych.

Hormony produkowane przez tarczycę działają poprzez przejście przez błonę komórkową, a następnie związanie się z wewnątrzkomórkowymi receptorami hormonów tarczycy. W ten sposób zachodzi odpowiedź hormonalna, a w jej następstwie, modulacja transkrypcji DNA. Ponadto, hormony te oddziaływają także na błonę komórkową i cytoplazmę poprzez reakcje z enzymami.

Jakie hormony produkuje tarczyca?

Tarczyca to gruczoł, który odpowiada za produkcję 3 niezwykle ważnych dla organizmu hormonów, są to:

• Trójjodotrynina (T3) - hormon tarczycy, który zawiera 3 atomy jodu na cząsteczkę;
• Tyroksyna (T4) - hormon tarczycy, który zawiera 4 atomy jodu na cząsteczkę;
• Kalcytonina — hormon peptydowy.

Hormony T3 i T4 odpowiadają za regulację tempa metabolizmu (przemianę materii, procesy spalania) i syntezę białek, natomiast u dzieci za wzrost i prawidłowy rozwój. Wydzielanie hormonów tarczycy jest regulowane przez hormon tyrotropowy (TSH), który jest wydzielany przez przednią część przysadki mózgowej. Z kolei TSH regulowany jest przez hormon uwalniający tyreotropinę, czyli TRH, wytwarzany przez podwzgórze.

Kalcytonina odpowiada za prawidłowe działania gospodarki fosforowo-wapniowej poprzez regulację stężenia wapnia we krwi. Działa bezpośrednio na kości, hamuje resorpcję wapnia i zapobiega odwapnieniu kości. Podwyższone stężenie jonów wapniowych we krwi pobudza tarczycę do wydzielania kalcytoniny, dzięki czemu następuje jego obniżenie.

Produkcja hormonów zależna jest od dostarczania organizmowi odpowiedniej ilości jodu, który składa się na budowę hormonów tarczycy. Niedostateczna podaż jodu ogranicza lub całkowicie uniemożliwia syntezę hormonów — w ten sposób metabolizm ulega spowolnieniu, a gruczoł powiększa się tworząc wole.

Jak zbudowana jest tarczyca i gdzie się znajduje?

Tarczyca zlokalizowana jest w przestrzeni środkowej szyi. Za tarczycą znajduje się tchawica, krtań, gardło dolne oraz przełyk. Na jej budowę składają się dwa płaty — prawy i lewy, które połączone są węziną (przesmykiem). Tarczyca składa się z pęcherzyków (tyrocyty) zawierających koloid. Gruczoł otacza cienka włóknista otoczka — torebka włóknista, która ma zewnętrzną i wewnętrzną warstwę. Druga z nich przechodzi do gruczołu, tworząc przegrody i dzieląc tarczycę na mikroskopijne zraziki. Waga tarczycy w przypadku osób dorosłych wynosi około 25 gramów, a każdy płat ma około 5 cm długości i 3 cm szerokości. Gruczoł jest zwykle większy u kobiet niż u mężczyzn i dodatkowo ulega powiększeniu w czasie ciąży.

Guz tarczycy — objawy

Najczęściej występującym objawem raka tarczycy jest wypukłość zlokalizowana w obrębie szyi. Związane jest to z pojawieniem się guzka. Jak podaje badanie z 2018 autorstwa Cosimo Durante, naukowca Uniwersytetu Włoskiego Sapienza, guzki te posiada około 65% populacji. Większość z nich ma charakter łagodny, który kwalifikuje je jedynie do obserwacji. Zarówno wstępna, jak i długoterminowa obserwacja ma na celu identyfikację guzów znajdujących się w niewielkiej podgrupie guzów, które mogą być istotne z klinicznego punktu widzenia i rozwijać się w zmiany rakowe, powodować ucisk lub progresję do choroby funkcjonalnej.

Ponadto, u pacjentów, u których wykryty został guz tarczycy, mogą wystąpić następujące objawy:

• Ból gardła
• Chrypka
• Problemy z przełykaniem
• Trudności w oddychaniu
• Powiększone węzły chłonne

Po zauważeniu objawów należy zgłosić się do lekarza, który zleci wykonanie odpowiednich badań.

Guz tarczycy — przyczyny

Przyjmuje się, że głównymi przyczynami nowotworów tarczycy mają charakter środowiskowy i genetyczny. Uznawane są za czynniki predysponującymi rozwój zmian nowotworowych, jednak kwestia ta nadal pozostaje otwarta, ze względu na brak jednoznacznych dowodów.

Czynniki środowiskowe

Do czynników środowiskowych zaliczana jest ekspozycja na promieniowanie jonizujące, zarówno o podłożu naturalnym, jak i sztucznym (np. jatrogennym, wynikającym z leczenia). Zwiększoną występowalność obserwuje się u osób narażonych na działanie promieniowania otrzymywanego w ramach radioterapii (np. leczenie chłoniaków) oraz izotopu jodu-131 występującego po katastrofach nuklearnych w Czarnobylu i Fukushimie.

Czynniki genetyczne

Wśród czynników genetycznych znajduje się mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza typu 2 (MEN2) oraz rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP). Obecność tej mutacji w organizmie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania. Ponadto, zwiększona zachorowalność obserwowana jest u osób z zespołem Cowdena, Pendreda, Gardnera, a także w przypadku mutacji punktowej protogenu RET, która występuje u pacjentów z rdzeniastym rakiem tarczycy.

Guz tarczycy — diagnoza

Wstępna diagnostyka obejmuje badanie czynności tarczycy określające stężenie poszczególnych hormonów (TSH, T3, T4) we krwi oraz ultrasonograficzna ocena guza (USG). Cechy takie jak torbielowatość lub gąbczasta struktura mogą sugerować, że jest to zmiana łagodna, która nie wymaga wykonania dodatkowych badań. Z drugiej strony obraz ultrasonograficzny ukazujący litą, hipoechogeniczną (ciemną) strukturę guza, z nieregularnymi granicami i wewnętrznymi punktowymi zwapnieniami może być podstawą do wykonania biopsji.

Podczas badania USG mierzona jest wielkość i objętość płatów tarczycy oraz szerokość cieśni. W przypadku powiększonego gruczołu ocenie poddaje się jego wpływ na tchawicę — czy jej nie uciska, powodując problemy z oddychaniem i połykaniem, a także czy nie powoduje powiększenia obrysu szyi. Ważną rolę w czasie diagnostyki pełni również ocena ukrwienia guza tarczycy.

Wyniki badań pozwalają na ocenę ryzyka i pomagają określić, czy leczenie jest konieczne. Na podstawie wyników badania pacjent może być również skierowany na badania kontrolne. Postępowanie w przypadku guza tarczycy może obejmować obserwację, leczenie miejscowe, a także zabieg chirurgiczny.

Guz tarczycy — rodzaje

Nowotwór tarczycy występuje w różnych odmianach. Sklasyfikowanie danego przypadku i określenie dokładnego typu daje możliwość dobrania najlepszej metody leczenia.

Gruczolak tarczycy

Jest to łagodny guz, który zwykle rozwija się u kobiet. Może być wyczuwalny pod palcami i powodować ucisk na krtań, a tym samym chrypkę. Może produkować hormony zaburzające gospodarkę wewnętrzną organizmu. Aktywny hormonalnie gruczolak może produkować prolaktynę, hormon wzrostu lub hormon kortykotropowy (ACTH), powodując np. tycie. Stanowi najczęstszą przyczynę nadczynności tarczycy.

Rak brodawkowaty tarczycy

Jest to najczęściej występujący rak tarczycy — dotyczy około 50% przypadków. Ponadto, rośnie powoli, a rokowania w jego przypadku są bardzo dobre. Istotnym czynnikiem ryzyka jest rodzinna polipowatość gruczolakowata oraz zespół Cowdena.

Rak pęcherzykowy tarczycy

Dotyczy 10-20% przypadków. Jego wzrost jest powolny, a rokowania są dość dobre. Głównym czynnikiem ryzyka jest zespół Cowdena. W niektórych przypadkach rozwija się z komórek Hurthle’a (wariant). Rak tego typu daje najczęściej przerzuty do kości i płuc. W nowej klasyfikacji wyróżniany jest także nieinwazyjny rak pęcherzykowy tarczycy, którego cechy są podobne do cech typu brodawkowatego.

Rak rdzeniasty tarczycy

Dotyczy 5-8% przypadków. Tempo jego wzrostu może być różny w zależności od przypadku. Powstaje z komórek przypęcherzykowatych i daje przerzuty do odległych węzłów chłonnych. Często występuje u pacjentów z mnogą gruczolakowatością wewnątrzwydzielniczą typu 2. Rokowania w przypadku rdzeniastego raka tarczycy są niepewne.

Anaplastyczny rak tarczycy

Najrzadszy typ raka tarczycy, stanowiący zaledwie około 1-2% wszystkich przypadków raka tarczycy. Charakteryzuje się bardzo szybkim tempem wzrostu i słabą odpowiedzią na leczenie. Daje przerzuty wcześnie i często towarzyszy mu miejscowy naciek tchawicy. Rokowanie dla tego nowotworu jest niekorzystne.

Guz tarczycy — leczenie

W większości przypadków, leczenie raka tarczycy obejmuje zabieg chirurgiczny (tyroidoktomia), polegający na usunięciu całego gruczołu. Gdy rak tarczycy cechuje niska agresywność i odpowiednie rozmiary, możliwe jest wykonanie operacji oszczędzającej, która polega na usunięciu guza wraz z fragmentem (marginesem) otaczających go zdrowych tkanek. Przypadki kwalifikowane do takiego zabiegu dotyczą guzów w początkowym stadium. Niezależnie od rodzaju operacji, po jej wykonaniu pacjenta dodatkowo poddaje się radioterapii, chemioterapii lub hormonoterapii.

Guz tarczycy — rokowania

W przypadku typu pęcherzykowego i brodawkowatego rokowania są korzystniejsze, niż w przypadku typu rdzeniastego oraz niezróżnicowanego i niskozróżnicowanego (anaplazja). Guzy anaplastyczne zwykle rosną szybko i wykazują agresywne zachowanie miejscowe z wczesnym rozprzestrzenianiem się do tkanek odległych. Odmiana ta występuje jednak bardzo rzadko. Dużo lepsze rokowania mają nowotwory o charakterze zróżnicowanym — wyleczalność wynosi około 90%. Kluczową rolę dla prognozowania choroby odgrywa jej wczesne wykrycie.